Çek Yeni Dalgası: Çekoslovakya Sinemasına Bir Bakış

60'lı yılların ilk yarısından itibaren başlayan ve 70'li yılların ilk yarısına kadar devam eden Çek Yeni Dalgası akımı, ekranın sosyal gerçekçiliğiyle gündelik hayatın gerçekliği arasındaki farkı ortaya koymasıyla dikkat çekiyor.

Çek Yeni Dalgası, Çekoslovakya’da 60’lı yılların ilk yarısından itibaren başlayan ve 70’li yılların ilk yarısına kadar devam eden bir film hareketidir. 1945 yılında film endüstrisinin devletleştirilmesi, 1946 senesinde Prag’da dünyanın en büyük sinema okullarından biri olan Film and TV School of the Academy of Performing Arts in Prague (FAMU)’nun açılması, 1948’de Çekoslovakya Komünist Partisi’nin iktidara gelmesi gibi etkenler bu akımın başlamasına ön ayak olmuştur.

FAMU’nun yönetmenlere sağladığı teknik destek ve Çek hükümetinin sanata uyguladığı sansürden vazgeçmesiyle birlikte 1960 ve 1970 yılları arasında ortaya çıkarak Çekoslovakya Sineması’nın önemli ölçüde değer kazanmasını sağlayan Çek Yeni Dalgası akımı, ekranın sosyal gerçekçiliğiyle gündelik hayatın gerçekliği arasındaki farkı ortaya koymasıyla dikkat çekiyor. Dönemin siyasi, ekonomik ve sosyal gelişmelerinden beslenen teması ve alt metinleriyle filmler, “yasakların” hüküm sürdüğü bir dönemde kendinden önceki manifestoları yıkmak gibi bir başarı yakalamışlardır. Filmleri, metne dayalı olmayan ve varoluşçuluktan beslenen uzun diyaloglar barındıran dramatik yapılarıyla, birer kara ve absürt mizah örneği olarak niteleyebiliriz. Çek Yeni Dalgası akımın önde gelen filmlerini sizler için listeledik.

Sedmikrásky (Daisies) – Küçük Papatyalar

Dünyanın giderek kötüleştiğini düşünen 17 yaşındaki iki genç kız, buna tepki olarak kötülük yapmaya karar verirler. Yaşadıkları tüketim toplumuna duydukları tepki nedeniyle önlerine gelen her şeyi yıkmaktan ve bozmaktan zevk alan iki genç kız, yaşlı adamlara oyunlar oynayarak eğlenmekte, işsiz ve amaçsız olarak etrafta dolaşmaktadırlar…

O Slavnosti a Hostech (The Party and the Guests) – Parti ve Konuklar

Çek Yeni Dalgası’nın önemli yönetmenlerinden Jan Nemec’in yönettiği O Slavnosti a Hostech (The Party and the Guests) – Parti ve Konuklar, doğum günü partisi için bir araya gelen davetlilerin başına gelenleri anlatıyor.

Ostre Sledované Vlaky (Closely Observed Trains) – Sıkı Gözetlenen Trenler

Bir kasabadaki tren istasyonunda hareket memuru olan Milos Hrma, oldukça farklı bir karakterdir. Bir yandan işine sahip çıkarak üzerindeki üniformanın hakkını vermek isterken diğer yandan da hafif çekingen ve tutuk yapısı ile karşı cinsle yakınlaşma deneyimini yaşamak istemektedir. Gereken performansı gösteremediğinde ise umutsuzluk içine düşer.

Obchod Na Korze (The Shop on Main Street) – Ana Caddedeki Dükkan

Nazi işgali altındaki Çekoslovakya’da ufak bir kasabada, yaşlı, dul bir Yahudi kadına ait olan bir dükkan vardır. Rafları kutularla doludur; oysa savaş ve kıtlık kutuların içini çoktan boşaltmıştır. Günün birinde, kasabanın yerli faşist lideri, kayınbiraderi olan yoksul bir marangozu, dükkanı denetleyip kazancına el koymak üzere Yahudi kadının başına üstün ırktan denetçi yapar.

Lásky Jedné Plavovlásky (Loves of a Blonde) – Bir Sarışının Aşkları

Andula, bir ayakkabı fabrikasında çalışan yüzlerce kadından biridir. Çekoslovakya’da o dönemde birçok fabrika, cinsiyete göre organize edilmiştir ve Andula, fabrikada beraber çalıştığı kadınlarla birlikte bir yurtta yaşar. Fabrikada çalışan genç kadınlar için endişeli olan patronlarının söylediği gibi “çevrede onlara şevkat gösterecek, onları sevecek, yanaklarını okşayacak erkekler” yoktur; gündüz işe giderler, sonra da yurtlarına dönmekten başka yapacak işleri yoktur. Andula da diğer kadınlar gibi hayatını, uzaktan gördüğü, bir kez konuştuğu, bir kez görüştüğü erkekler üzerine kurar. Fabrikanın, genç kadınların sevgisizlik sorunlarına bir çare bulmak için organize ettiği bir partide piyano çalan Milda ile tanışan Andula, geceyi onunla geçirmeyi kabul eder. Milda için bu tek gecelik bir ilişkidir; Andula ise gerçek aşkı bulduğunu düşünür.

Spalovac Mrtvol (The Cremator) – Ölü Yakıcısı

Nazi işgali altındaki Orag’da krematoryum işletmeciliği yapan, kendini buda’nın reankarnasyonu olarak görüp, ceset yakma işleminin, ölülerin ruhlarının kurtuluşuna yardımcı olduğuna inanan Karl Kopfrkingl’in, parti içinde yükselme/muktedir olma, obsesyonun ne gibi sonuçlara yol açtığını nevi şahsına münasır bir sinema dili ile anlatan; içinde tüyler ürpertici, keskin bir kara mizah barındıran bir Juraj Herz şaheseri.

Intimni Osvetleni (Intimate Lighting)

Ivan Passer’in yönettiği Intimni Osvetleni (Intimate Lighting), bir konser için taşraya gelen genç bir adamla genç bir kadının, ev halkıyla geçirdiği bir günün öyküsünü konu ediniyor.

Démanty Noci (Diamonds of the Night) – Gecenin Elmasları

Jan Nemec’in yönettiği sürrealist yapım Démanty Noci (Diamonds of the Night) – Gecenin Elmasları, savaştan kaçan iki kişiyi anlatıyor.